@OKX Ventures araştırmacısı Kiwi Yao tarafından yazılmış ve CFA’den Kelvin Lam tarafından yeniden uyarlanmıştır.
TON Ekosistem ve Sektör Analizi Raporu
Giriş
2018’de Telegram, kripto para alanında önde gelen 1. Katman çözümlerinden biri olarak ortaya çıkan TON’u (The Open Network) tanıttı. TON, kullanıcı katılımı ve gelişen ekosistemi sayesinde şu anda piyasa değerinde önemli bir konuma sahip olan $TON yerel tokeni ile büyük ilgi görmüştür. OKX Ventures, TON ağı hakkında yaptığı kapsamlı araştırmayla ağın inceliklerini ele aldı ve gelecekte ekosistem içindeki büyümesi için kilit alanlarını belirledi.
Bu iki makalelik rapor serisinde, TON’un potansiyelinin kapsamlı bir şekilde incelenmesi amaçlanmaktadır. İlk makalede TON ekosistemi derinlemesine incelenecek ve kullandığı blok zinciri teknolojisinin benzersiz özellikleri ve çeşitli uygulamaları detaylandırılacaktır. Makalede TON’un temelindeki altyapı incelenecek ve masaya getirdiği yenilikçi çözümlere ışık tutulacaktır. İkinci makalede ise TON ekosisteminin mevcut manzarasını analiz etmeye ve TON Stack içindeki heyecan verici fırsatları ortaya çıkarmaya odaklanılacaktır. Makalede piyasa trendleri ve yeni gelişmeler değerlendirilerek büyümeye açık olan alanlar tespit edilecek ve sahip oldukları potansiyel ortaya çıkarılacaktır.
Raporun ikinci bölümü:
Gelişen Telegram ve TON Ekosistemlerinde Gelecekteki Fırsatlara İlişkin Değerlendirme
1. TON’un Temelleri
TON’un gelişimi dolambaçlı bir yolculuk olmuştur. İlk olarak 2018’de Telegram tarafından oluşturulan TON, 2019 yılında başarılı bir ICO düzenleyerek bu süreçte bir rekora imza attı. Ancak 2020’de SEC tarafından açılan bir davaya konu olması nedeniyle proje yasal zorluklarla karşı karşıya kaldı ve bu da ilerlemesinin durmasına yol açtı. İki yıl sonra TON Foundation, ekosistemi yeniden inşa ederek mevcut durumuna getirdi. Aşağıdaki yol haritasında Ton’un gelişiminin kısa tarihçesine göz atabilirsiniz:
Kaynak: TON, https://ton.org/en/roadmap; Coindesk, 13 Mayıs 2023
Ekip Hakkında
TON Foundation, TON’un gelişimi ve ilerlemesinde merkezî bir rol oynamaktadır. Vakıf, üyelerinin yarısından fazlası Rusya ve Ukrayna’dan, geri kalanı ise diğer ülkelerden olmak üzere çok çeşitli bir ekipten oluşmaktadır. Kuruculardan ve çalışanlardan bazıları, VK ve Telegram gibi saygın platformlardan değerli deneyimler getirmektedir. Bu kolektif uzmanlık, vakfın TON ekosistemini şekillendirmesine katkıda bulunmaktadır.
Token Hakkında ($TON)
Ekim 2023 sonu itibarıyla $TON 2,22 USD’den işlem görerek tarihi en düşük seviyesinden (21 Eylül 2021’de 0,52 dolar) %326 oranında artış gösterdi. $TON’daki son fiyat hareketleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için buradaki makaleye göz atabilirsiniz.
Mevcut Değerleme
Piyasa değeri: Ekim 2023 itibarıyla piyasa değeri yaklaşık 7 milyar dolar seviyesindeydi. Kasım 2022’den Temmuz 2023’e kadar yaklaşık 3 milyar dolarda sabit kaldı ve Temmuz 2023’ün ortasından bu yana önemli bir artış göstererek şu anki seviyesine ulaştı.
Kilitlenen toplam değer (TVL): Ekim 2023 itibarıyla 10,86 milyon USD
Tamamen seyreltilmiş değer (FDV): 10 milyar USD
Piyasa değeri/TVL: 654. Ethereum (9,33), Solana (29,6) ve Polygon’un (6,5) üzerinde olan bu rakam, daha yüksek bir değerlemeye işaret etmektedir.
Token Ekonomisi
Token arzı: TON tokenlerinin ilk arzı, üst limit olmaksızın 5 milyardır ve bu rakam yılda yaklaşık %0,6 oranında artmaktadır (yaklaşık 30 milyon tokene eşittir). Doğrulayıcılar $TON dağıtımıyla ödüllendirildiğinden arz esas olarak stake mekanizması tarafından kontrol edilir. Doğrulayıcının uygunsuz davranırken yakalanması hâlinde, ceza olarak hissesinin bir kısmı veya tamamı kesilir. Şu anda, stake APY’si %3,73 seviyesindedir.
Token işlevi: Telegram Cüzdanı, kredi kartıyla doğrudan $TON satın alımlarına olanak sağlar. Kullanıcılar $TON kullanarak anonim hesaplar gibi dijital ürünler elde edebilirler. Ayrıca Telegram içinde reklam vermek için de kullanılabilir.
Token dağılımları ve ekonomik model: Tokenlerin %1,45’i ekip tarafından tutulurken, kalan %98,55’i ilk günlerde POW ile çıkarıldı. Hakimiyete ilişkin endişeleri gidermek için ekip, Şubat 2023’te kabul edilen “TON Token Ekonomik Model Optimizasyonu Teklifini” tanıttı. Teklif, 48 ay boyunca aktif olmayan cüzdanların geçici olarak dondurulmasını içeriyordu ve o dönemdeki toplam arzın %21’ine denk gelen ve 1,081 milyar TON’dan fazla varlık tutan 171 cüzdanı etkiliyordu. Ayrıca, önemli miktarda TON indirimli fiyatlardan yeniden satılmıştır.
Zincir üstü dağılım analizi: TON sahiplerinin mevcut dağılımında, kullanıcıların %85,53’ü 1.000 USD’nin altında TON tutarken %14,05’i 1.000 - 100.000 USD arasında TON’a sahiptir. 10.000 USD veya üzerinde TON tutan yalnızca %0,42’lik bir kesim ise Zenginler olarak sınıflandırılır. Tutma süreleri açısından bakıldığında, varlık tutanların yaklaşık %18,08’i TON’larını bir yıldan uzun süredir elinde tutarken, aylık tutma oranı %12,20’dir.
Gelir
İşlem ücreti: $TON için işlem başına ortalama gas ücreti şu anda 0,1-0,5 USD aralığındadır ve Tron’un 1-2 USD’si ve Ethereum’un 7 USD’sine kıyasla önemli ölçüde düşüktür.
Gas/Hizmet ödemeleri: Geliştiriciler akıllı sözleşme yürütme maliyetini üstlenirken, kullanıcılar belirli hizmetlerin premium abonelikleri için $TON ile ödeme yapabilir.
Telegram/TON Alan Adı Hizmeti: Telegram/TON üzerindeki DNS sayısı 34.000’dir (Ethereum’daki ENS alan adı ise 2.574.000’dir). Satış miktarı 6.260.000 $TON’a ulaşmıştır (son $TON fiyatına göre yaklaşık 14 milyon USD değerinde). Bu da DNS başına ortalama 411 USD’ye denk gelir ve nispeten daha yüksek bir fiyat noktasına işaret eder.
Whale Club NFT: Kullanıcılar, özel stake havuzlarına erişim kazanırlarken, Whales Accelerator programı aracılığıyla Balinalar ek avantajlardan yararlanırlar. Ayrıca kullanıcılar diğer ayrıcalıkların yanı sıra Whales Lifestyle Shop'tan avantajlar elde edebilir ve yüz yüze partilere katılabilirler.
Kaynak: OKX, Telegram https://telegram.org/faq, TON Foundation, https://ton.org/toncoin
2. Kullanıcılar ve Geliştiriciler Hakkında
Kullanıcılar
Telegram’ın kullanıcı tabanı hızla büyüyor. Bu sayede 2022’nin en hızlı büyüyen uygulaması olan Telegram, şu anda dünya genelindeki en büyük dördüncü anlık mesajlaşma uygulamasıdır. Aylık 800 milyondan fazla aktif kullanıcısı ile Telegram, X (556 milyon) ve DouYin (715 milyon) gibi diğer önde gelen platformları geride bırakıyor. Ayrıca platform günde 2,5 milyondan fazla yeni kullanıcı çekmektedir (Ocak 2023 verilerine göre).
Kaynak: TON Foundation, 15 Eylül 2023
Telegram, çeşitli blok zinciri kullanım senaryoları için çok yönlü bir platform olarak hizmet veriyor ve önemli sayıda geliştiriciyi kendine çekiyor. Uygulama aynı zamanda e-ticaret platformu olarak da işlev görüyor. Özellikle 2020 yılı itibarıyla Telegram platformu üzerinden 1,2 milyon dolar değerinde mal ihracatı yapan Çinli dış ticaret şirketleri, platformdan önemli ölçüde yararlanan taraflar arasında yer alıyor.
Telegram, özellikle Çin ve Amerika dışında önemli bir kullanıcı tabanına sahiptir. Rusya, Hindistan ve Brezilya kullanıcı kitlesinin en büyük olduğu ilk 3 ülke arasında yer almaktadır. Telegram, 2022 yılında Rusya’da 34,91 milyon indirme kaydederek ikinci sıradaki AliExpress’i (29,29 milyon indirme) geride bıraktı. 86,6 milyon kayıtla en fazla Telegram kullanıcısına sahip Hindistan’ı Brezilya (15,8 milyon) ve Amerika Birleşik Devletleri (10,89 milyon) takip ediyor.
Telegram, pazar payı (%) açısından Rusya, Endonezya ve Malezya pazarlarında lider konumdadır. 2022’nin üçüncü çeyreğine ilişkin veriler, bu ülkelerin tüm internet kullanıcıları arasında %60’ın üzerinde bir Telegram pazar payına sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Brezilya, Suudi Arabistan, Hindistan, Nijerya, Mısır, Türkiye ve Kamboçya’daki pazar payı da %50’yi aşmıştır.
Kaynak: Statista, https://www.statista.com/topics/9640/telegram/#topicOverview
İçerik tercihleri açısından Telegram kullanıcıları haberlere ve eğitim içeriklerine güçlü bir ilgi gösteriyor. Kullanıcı tercihlerinin %85’ini oluşturan haberler, Telegram’daki en popüler içerik türü olmaya devam ediyor. Telegram kullanıcılarının %59,5’inin Twitter’ı da aktif olarak kullanması, her iki platformda da haber tüketiminde önemli bir örtüşme olduğunu göstermektedir.
Telegram, yüksek düzeyde kullanıcı katılımına sahiptir. Statista’nın verilerine göre Telegram kullanıcıları platformda ayda ortalama 4 saat geçiriyor. Rusya’daki kullanıcılar, popüler sosyal medya ve iletişim uygulamalarında ortalama 6,5 saatten fazla zaman harcıyor.
Bununla birlikte, TON ekosistemindeki mevcut reklam öneri algoritması verimli çalışmamaktadır. Bu durum, Telegram’ın anonim yapısı ile ilişkilendirilebilir. Bunun sonucunda ise ekosistemin sağladığı destek, istenildiği kadar etkili sonuçlar vermemektedir.
TON tarafından sağlanan resmi verilere göre, TON kullanıcı tabanının büyümesi iyimser bir seyir izliyor:
TON’un kullanıcı sayısındaki büyüme, 3,5 milyonun üzerinde olduğu bildirilen zincirdeki hesap sayısıyla istikrarlı bir ilerleme göstermiştir. TON, geçtiğimiz altı ay içinde %176’lık bir büyüme oranı yakalamıştır. Zincirdeki günlük aktif kullanıcı sayısı 810.000’e ulaşarak aynı altı aylık dönemde %154’lük bir artış kaydetti. İleriye dönük olarak, TON’un günde ortalama 1,5 bin yeni kullanıcı çekmeye devam edeceği tahmin ediliyor ve bu da istikrarlı bir büyüme modeline işaret ediyor. TON’un Ocak 2022’ye kadar Telegram kullanıcılarının yaklaşık %30’unu kapsaması ve 2028’e kadar 500 milyon kullanıcıya ulaşması hedeflenmektedir.
Şu anda TON’u destekleyen doğrulayıcıların sayısı 349 olup, 25 ülkeye dağılmış durumdadır. Doğrulayıcılar tarafından rehin verilen toplam miktar yaklaşık 500 milyon TON’a ulaşmıştır. Bu, toplam token arzının %10’una ve şu anda dolaşımda olan tokenlerin yaklaşık %14’üne karşılık gelmektedir. Doğrulayıcıların önemli ölçüdeki katılımını ve rehin verilen tokenlerin kayda değer miktarını ortaya koyan bu rakamlar, TON ağına duyulan destek ve güven seviyesini yansıtmaktadır.
Kaynak: TON Foundation, 15 Eylül 2023
Geliştirici
Programlama Dili
TON ekosisteminde öncelikli olarak kullanılan iki programlama dili vardır: FunC ve Tact.
FunC, TON mimarisine dair derin bir anlayışa sahip geliştiriciler için tasarlanmış, düşük seviyeli bir programlama dilidir. Ham Fift kodu yazmaya bir alternatif sunarken geliştiricilere benzer düzeyde kontrol imkanı sağlar. Bununla birlikte, hassasiyeti nedeniyle, karmaşık çoklu sözleşme sistemleri geliştirirken FunC’nin kullanılması zor olabilir.
Öte yandan Tact, TON blok zinciri akıllı sözleşmeleri için özel olarak geliştirilmiş, optimize edilmiş bir derleme dilidir. Kullanıcı dostu olacak şekilde tasarlanmıştır ve JavaScript, Rust ve Swift gibi dillerden ilham alan tanıdık bir sözdizimine sahiptir. Tact, güçlü bir tür sistemi, gas kontrolü ve sıfır ek yüklü tür bileşimi sunarak geliştiricilerin doğrulanmış yürütme maliyetleriyle karmaşık akıllı sözleşme sistemleri oluşturmasına olanak sağlar. Tact’in öne çıkan özellikleri arasında, TON aktör modeliyle uyumlu aktör odaklı tasarımı ve sözleşmeler arası güvenli mesajlaşmayı ve hassas gas taahhütlerini garanti eden gas kontrol mekanizmaları yer alıyor.
FunC ve Tact ile çalışırken geliştiriciler, Beosin güvenlik ekibinin altını çizdiği birkaç önemli hususu göz önünde bulundurması gerekir. Bunlar, her iki dilin de statik yazım yapısını anlamak, TON blok zincirinde geri alma mesajlarının olmaması nedeniyle kodun bitiş yolunu dikkate almak, kod testi sırasında farklı işlem aşamalarını göz önünde bulundurmak, asenkron blok zinciri ortamında başarısız çağrı mesajlarını yönetmek ve harici mesajlardaki tekrarlama saldırıları riskine karşı önlem almak gibi konuları içerir.
Geliştirme Verileri
TON ekosistemi şu anda diğer ekosistemlere kıyasla nispeten az sayıda geliştiriciye sahiptir. Ekim 2023 itibarıyla TON’da 28 tam zamanlı geliştirici, 77 yarı zamanlı geliştirici ve 124 aylık aktif geliştirici bulunmaktadır. Geliştirici topluluğu, başlıca güçlü teknik becerilere ancak ortalama düzeyde ürün deneyimine sahip kişilerden oluşmaktadır. Buna karşılık Ethereum gibi diğer ekosistemler 1.900 tam zamanlı geliştirici ile çok daha büyük bir geliştirici tabanına sahiptir.
TON web sitesindeki resmi geliştirici belgeleri nispeten basit olup akıllı sözleşme geliştirme, DApp geliştirme ve TON entegrasyonunu kapsamaktadır. Web sitesi aynı zamanda geliştiriciler arasındaki teknik tartışmalara yönelik bir Q&A bölümü de barındırmaktadır, ancak alınan yanıt sayısı nispeten düşüktür. Tüm ağda TON ile ilgili 1750’den fazla kod tabanı bulunmaktadır.
TON geliştiricilerinin iletişim kanalları, yüksek aktivite ve etkileşim düzeyleriyle ağırlıklı olarak Telegram’da bulunmaktadır. Toplam 5.667 kullanıcısı bulunan Telegram İngilizce geliştirici kanalında günde ortalama 100 mesajla kod ve dağıtım soruları üzerine yoğunlaşılıyor. Günlük ortalama 50 mesajın olduğu Telegram’ın Çince geliştirici kanalında ise 1.596 kullanıcı bulunuyor. Ayrıca resmi TACT Telegram grubunda 1.287 geliştirici bulunuyor ve günlük mesaj sayısı 50 ila 100 arasında değişiyor.
Jetto cüzdanına gelince, TON hesap adreslerinin toplam sayısı 3,5 milyonu aşmasına rağmen, Jetto cüzdanıyla ilişkili adres sayısı 143.000’dir. Bu da kullanıcıların sadece küçük bir kısmının TON ekosistemine aktif olarak katıldığını gösteriyor. Jetto cüzdan sözleşmesi tokenlerin gönderilmesini, alınmasını ve yakılmasını kolaylaştırır. Ayrıca geliştiriciler Jetton aracını kullanarak kendi Jetton tokenlerini ana ağa kolaylıkla dağıtabilir.
Kaynak: TON Geliştirici Raporu: Q3 2023
3. TON’un Çerçevesi ve Teknolojisi
Uyarlanabilir sonsuz parçalı çoklu zincir mimarisi
TON’un parçalama mekanizması, hesap zincirlerinin başlangıçta parça zincirleri hâlinde gruplandırıldığı ve böylece bu parça zincirleri içinde etkileşimlere olanak tanınan, aşağıdan yukarıya bir yaklaşımı izler. Bu özelliğiyle TON, diğer blok zinciri parçalama şemalarından ayrılır, çünkü birden fazla zincirde işlemlerin paralel işlenmesine olanak sağlayarak bir “blok zincirlerinin blok zinciri” yapısı oluşturur.
TON’un mimarisi üç önemli bileşenden oluşmaktadır: Ana Zincir, İş Zinciri ve Parça Zinciri. Ana Zincir, merkezî koordinasyon noktası olarak hizmet eder ve önemli protokol parametrelerini, karşılık gelen paylarıyla birlikte doğrulayıcılar grubunu ve ayrıca şu anda çevrim içi olan İş Zincirlerini ve alt Parça Zincirleri içerir. Son durumun belirlenebilmesi için alt zincirler, en son blok hash’lerini Ana Zincire gönderir.
Ana Zincir: Sadece bir tane Ana Zincir vardır ve bu, protokol parametrelerini, doğrulayıcı grubunu ve paylarını, şu anda çevrim içi olan İş Zincirlerini ve altındaki Parça Zincirleri içerir. Alt zincirler, en son blok hash’lerini Ana Zincire göndererek, zincirler arasındaki mesajları okumaları gerektiğinde en son durumu belirlemelerini sağlar. Bu mekanizma, farklı zincirlerdeki mesajlar okunurken en güncel bilgilerin elde edilebilmesini sağlar.
İş Zinciri: İş Zinciri sanal bir kavramdır ve Parça Zincirlerinin bir koleksiyonu olarak hareket eder. TON, her biri adres formatları, işlem türleri, yerel tokenler, akıllı sözleşme sanal makineleri (VM’ler) ve diğer kurallar gibi esnek özelleştirme seçeneklerine sahip olan, 2^32’ye kadar İş Zinciri barındırabilir; ancak bu özelleştirmeler birlikte çalışabilirlik standartlarına uyumlu olmalıdır.
Parça Zinciri: İşlem verimliliğini artırmak için her İş Zinciri daha küçük parçalara, yani Parça Zincirlerine bölünür. Her Parça Zinciri, yük arttığında otomatik olarak ikiye bölünüp, azaldığında ise tekrar birleşebilecek şekilde 2^60’a kadar kapasiteye sahiptir. Parça Zincirleri, ilgili İş Zincirleri tarafından belirlenen kurallara uyum sağlar ve iş yükü tüm Parça Zincirleri arasında dağıtılır. Her Parça Zinciri, genel hesap kümesinin yalnızca bir alt kümesine hizmet eder. Böylece işlemler optimize edilir ve ölçeklenebilirlik sağlanır.
TON, bu benzersiz parçalama mimarisini kullanarak, Ana Zincir üzerinden koordinasyonu sürdürürken birden fazla zincir arasında paralel işlem yapılmasını mümkün kılarak gelişmiş işlem hacmi, ölçeklenebilirlik ve genel ağ performansı elde etmeyi amaçlamaktadır.
Kaynak: TON Foundation
Mesaj teslim mekanizması
TON, asenkron mesaj teslimatını benimser ve ağ içinde verimli iletişim için bir mesaj hiperküp yönlendirme mekanizması kullanır.
TON’un asenkron sistemlerinde mesajlar düğümler arasındaki iletişimde önemli bir rol oynar. Bu mesajlar FunC dilinde “send_raw_message” fonksiyonu kullanılarak işlenir. Temelindeki mantık, katılımcıların gelen mesajları işleyerek iç durumlarını değiştirmelerine ve bunun sonucunda giden mesajların oluşturulmasına dayanır. TON’daki hiperküp yönlendirme, segmentli bir zincirin bir bloğunda oluşturulan mesajların, hedeflenen segmentli zincirin bir sonraki bloğuna hızlı bir şekilde teslim edilerek işlenmesine olanak sağlar. Daha da önemlisi, sistemdeki toplam segmentli zincir sayısı dikkate alınmaksızın bu sonuca ulaşılır.
Asenkron mesaj teslimi
Ethereum gibi senkron blok zincirlerinin aksine TON, asenkron bir model üzerinde çalışır. TON’da her bir işlem tek bir akıllı sözleşme üzerinde yürütülür ve sözleşmeler arasındaki iletişim mesajlar aracılığıyla gerçekleşir. Bu tasarım, tek bir işlemin yalnızca tek bir sözleşmenin durumunu etkilemesini ve değiştirmesini sağlar.
Bu tür sistemleri kolaylaştırmak için TON, sıralı olay işleme için Lamport zamanı olarak da bilinen mantıksal zaman kavramını ortaya koymaktadır. TON’daki her mesaja, olayların sırasını belirlemeye yardımcı olan kendine ait bir mantıksal zaman atanır. Doğrulayıcılar, işlemleri önceliklendirmede bu mantıksal zamanı kullanabilir. Operasyonel mantık, mesajların mantıksal zamanlarına göre sıkı bir sırayla yürütülmesini sağlar. Birden fazla mesajın olduğu durumlarda, mantıksal zamanı daha düşük olan mesaj önce işlenir.
Mesaj hiperküp yönlendirme mekanizması
TON’daki mesaj hiperküp yönlendirme mekanizması, farklı zincir türleri arasında verimli mesaj geçişi sağlar. Bu zincirler; aynı çalışma zinciri içindeki dilim zincirlerini, farklı çalışma zincirleri arasındaki dilim zincirlerini ve ana zincir ile diğer çalışma zincirleri arasındaki zincirleri içerir. Her zincir, kendi dilim kimliğinden farklı olan benzersiz bir onaltılık numaraya sahip belirli bir dilime bağlanır. Bu birbirine bağlı zincirler bir “hiperküp” grafiği oluşturur. Tüm dilim zinciri, log16 (N) rotaya ihtiyaç duyan bir hiperküp ağı oluşturur ve dört düğümle milyonlarca dilimi destekleyebilir.
Kaynak: OKX
TON, yavaş yönlendirme ve hızlı yönlendirme olmak üzere iki mesaj yönlendirme yöntemini uygular. Hızlı yönlendirmede Merkle kanıtları, mesajların bir ara dilim zincirine gönderilmesine gerek kalmadan doğrudan iletilmesini sağlayarak ek gecikmeyi önleyebilir. Ancak, makbuz kaybolursa doğrulayıcı cezalandırılmaz, bu nedenle ikisi paralel olarak çalışır.
Modelin temel özellikleri şunlardır:
Düğümler sadece komşu düğümlerin bilgilerine ihtiyaç duyar, diğer düğümlerdeki hataları bilmesi gerekmez;
Girdi mesajlarının tamamen “asenkron” bir biçimde değil, belirli kurallara dayalı olarak toplanması;
Komşu dilim zincirlerinin hâlihazırda özel işlemlerden geçtiği çıkış kuyruğu mesajlarının açıkça silinmesi ve çift geçişin önlenmesi.
Dilimlenmiş bir zincirin genel durumu
TON'da "hücre torbası" yönlendirilmiş bir asiklik grafik (DAG) oluşturan bir hücre koleksiyonunu ifade eder. Bu DAG yapısı, durumun verimli bir şekilde güncellenmesini sağlar. Durumu güncellerken kendi kökü ile yeni bir "hücre torbası" oluşturulur ve önceki sürüm atılır. Eski ve yeni hücre kümeleri birleştirilir ve eski kök çıkarılır, böylece güncellenmiş durumun bütünlüğü sağlanır.
TON ana zincirinde, parça zincirindeki her blok, genellikle "dikey blok zinciri" olarak adlandırılan küçük bir blok zinciri olarak işlev görür. Dilimlenmiş zincirde yanlış bir blokun düzeltilmesi gerekiyorsa, ilgili "dikey blok zinciri"ne yeni bir blok eklenir. Bu yeni blok, "yatay blok zinciri" içindeki geçersiz bir blokun yerini alabilir veya blokun önceki sürümleri arasında gereken değişiklikleri tanımlayabilir. Dikey blok zincirinin orijinal blok zincirinden daha hızlı büyüdüğü durumlarda, yeni bir sürümle değiştirilerek sistemin sürekli gelişimi sağlanabilir.
Mutabakat Mekanizması
TON ağında, ağ güvenliği ve bütünlüğünün korunmasında önemli rol oynayan üç farklı rol vardır:
Doğrulama Düğümleri: Bu düğümler, TON tokenlerini taahhüt ederek ağ güvenliğini korumaya aktif olarak katılır. Doğrulama Düğümü olarak nitelendirilmek için, en az 300.000 TON token taahhüdü vermek ve belirli donanım koşullarını karşılamak gibi belirli gerekliliklerin yerine getirilmesi gerekir. Ağ, ayda bir kez 100 ila 1.000 düğümden oluşan bir set seçer ve seçilen bu düğümler tüm blokların oluşturulmasından sorumludur. Seçimin ardından, seçilen düğümler TON Coin varlıklarını kilitler. Görev süreleri boyunca, seçilen düğümler, belirlenen blok zincirinde iş birliği içinde yeni bloklar oluşturmak için çalışma grupları hâlinde organize edilir. Yeni bir blokun başarıyla oluşturulabilmesi için, çalışma grubundaki hisselerin 2/3'ünden fazlasına sahip düğümlerin imzası gerekmektedir. Çalışma grubundaki düğümlerden herhangi biri dürüst olmayan davranışlarda bulunur veya hata yaparsa, varlıklarını kaybetme ve diskalifiye edilme gibi cezalarla karşı karşıya kalır.
Balıkçılar: Balıkçılar, Doğrulama Düğümleri tarafından yapılan hataları belirleyerek ve işaret ederek kazanç sağlar. Doğrulama Düğümlerinin doğrulama görevlerini titizlikle tamamlayıp tamamlamadıklarını tespit etmek için geçersiz sertifikalar gönderirler. Bir Doğrulama Düğümü geçersiz sertifikayı tespit edemezse, buna göre cezalandırılır.
Düzeltmenler: Düzeltmenler, Doğrulama Düğümleri olacak düğümleri önererek ve adayları seçilirse kazanç sağlayarak TON ağında hayati bir rol oynarlar. Parça zinciri için Doğrulama Düğümlerine yeni aday bloklar önerirler. Düzeltmenler ayrıca, parça zincirinin durumunu ve genellikle komşu olan diğer parça zincirlerinden elde edilen verileri dikkatle incelerler. Ayrıca Doğrulama Düğümlerine gönderilmek üzere uygun Merkle kanıtları sağlarlar.
BFT: TON, Yetkilendirilmiş Hisse Kanıtı (DPOS) genellikle daha hızlı olmasına rağmen, daha yüksek güven seviyesi nedeniyle DPOS yerine Byzantine Hata Toleransı (BFT) sistemini tercih etmektedir. Bu seçim, TON'un sağlam ve güvenli bir ağ altyapısına sahip olmaya verdiği önemi vurgulamaktadır.
TON'un Ayırt Edici Özellikleri
TON, Ethereum'a kıyasla hızlı blok tamamlanma süresi, hızlı işlem süresi, büyük maksimum dilim sayısı ve daha yüksek dilim iletişim hızı ile öne çıkmaktadır. Kullanıcıların tek bir akıllı sözleşme ile etkileşime girdiği ve işlemlerin sırayla gerçekleştirildiği Ethereum'un aksine, TON her kullanıcının cüzdanı için ayrı bir zincir oluşturur. Saniye başına yüksek işlem (TPS) kapasitesi; dilimlerin paralel hesaplanması, dilimler arası anlık değişimlerin desteklenmesi ve TON Sanal Makinesi'nin (TVM) asenkronize hesaplama yapabilmesi sayesinde elde edilir. Bu faktörler TON'un yüksek TPS'sinin teorik temelini oluşturmaktadır.
TON ile Solana ve Ethereum gibi diğer blok zinciri platformları arasındaki temel fark, ölçeklenebilirlik ve esneklik açısından avantajlar getiren ancak aynı zamanda uygulama geliştirme ve bakım konusunda karmaşıklıklara yol açan kaynak ödemesinde ve asenkronize işlemlerde yatmaktadır.
Kaynak ödemesi: TON blok zincirinde her akıllı sözleşme kendi kaynak maliyetlerini ödemekten sorumludur. Bu, akıllı sözleşmelerin belirli miktarda TON tokeni tutması ve bunları hesaplama, depolama ve ağ iletimi gibi işlemleri için gereken kaynakları karşılamak için kullanması gerektiği anlamına gelir. Bu tasarım, kullanıcıları maliyetleri doğrudan üstlenmekten kurtarır ancak aynı zamanda akıllı sözleşmelerin operasyonel giderlerini karşılamak için yeterli TON tokenine sahip olmalarını gerektirir. Bir akıllı sözleşme TON tokeni bakiyesini tüketirse, otomatik olarak silinir. Bu mekanizma blok zincirinde veri enflasyonunu önler ve verimli kaynak tahsisi sağlar.
Asenkronize işlemler: TON blok zincirinde, akıllı sözleşmeler arasındaki etkileşimler atomik olarak değil, asenkronize olarak gerçekleşir. Bir akıllı sözleşme başka bir akıllı sözleşmeyi çağırdığında, çağrının yürütülmesi hemen gerçekleşmez ancak işlem tamamlandıktan sonra gelecekteki bir blokta işlenir. Bu eşzamansızlık, akıllı sözleşmeler arasındaki karmaşık etkileşimlerin ele alınmasında daha fazla esneklik sağlar ve ağ kaynaklarının verimli kullanılmasını mümkün kılar.
Kaynak ödemesini ve asenkronize işlemleri bir araya getiren TON, daha yüksek ölçeklenebilirlik ve esneklik sunar. Bununla birlikte, kaynak maliyetlerini yönetme ve asenkronize etkileşimleri ele alma gereksinimleri nedeniyle uygulama geliştirme ve bakımına da karmaşıklık katmaktadır.
Kaynak: TON Foundation, OKX
4. TON Yerel Bileşenleri
TON'un P2P Ağı
Giriş: TON, IPFS'ye benzer bir P2P ağ taşıma protokolüdür ve TON blok zincirine erişmenize, işlem göndermenize ve müşteri hesabı veya akıllı sözleşme bilgilerini almanıza olanak tanır.
Ağ yapısı: TON, ağdaki diğer düğümleri bulmak için Kademlia Dağıtık Hash Tablosunu (DHT) ve düğümler arasında iletişim kurmak için Soyut Datagram Ağ Katmanını (ADNL) kullanır. TON ayrıca etkili iletişim sağlamak amacıyla her Parça Zinciri için özel Yer paylaşımı alt ağları oluşturur. TON ayrıca etkili iletişim sağlamak amacıyla her Parça Zinciri için özel Yer paylaşımı alt ağları oluşturur.
DHT: Ağdaki diğer düğümlerin yerini belirler. Bir istemcinin bir Parça Zincirinin Doğrulayıcısına işlem göndermesi gerektiğinde, Anahtar aracılığıyla DHT'deki Doğrulayıcıyı arayabilir ve Doğrulayıcının konumunu alabilir. 2;
ADNL: ADNL, geleneksel TCP/IP katmanlı mimarisindeki ağ katmanını soyutlar. Tanımlamayı kolaylaştırmak için, IP adreslerini dikkate almak yerine, düğümler Soyut Ağ Adresi (ANA) kullanarak birbirleriyle iletişim kurar. Adres, ECC açık anahtarının ve diğer parametrelerin hash değerine dayanan 256 bitlik bir tam sayıdır ve farklı Parça Zincirleri arasında segmentasyon için temel sağlar;
Yer Paylaşımı: Farklı Parça Zincirlerinin diğer Parça Zincirlerinde işlem yapmaya ihtiyacı yoktur ve bunu yapamazlar, bu nedenle TON Ağı içindeki her Parça Zinciri için bir Yer Paylaşımı alt ağı inşa etmek gerekir ve Yer Paylaşımı ağı içindeki iletişim ADNL tabanlı gossip protokolü aracılığıyla gerçekleştirilir.
TON DNS
Giriş: ENS'ye benzer, TON tabanlı dağıtık ve genişletilebilir bir adlandırma sistemi. TNS, okunabilir adları (örneğin, "alice.ton") bilgisayar tarafından tanınabilir tanımlayıcılar olarak çözümler. Şu anda https://fragment.com/ adresinde satış/açık artırma için mevcuttur (satılan en pahalı TNS .news olup 994000 TON'a, yani yaklaşık 2 milyon dolara satılmıştır);
Çıkış tarihi: Temmuz 2022
Kullanılabilirlik: Tamamen kullanılabilir. Kullanıcılar takma adlar ve cüzdan adresleri için satın alabilir ve geliştiriciler, geliştirme aşamasında akıllı sözleşme adreslerini .ton alan adlarıyla değiştirebilir;
Ekolojik destek: Şu anda Tonkeeper, TON Web Wallet ve Tonscan hizmetleri TON DNS için entegre desteğe sahiptir ve GeTelegramems veya Disintar gibi NFT pazar yerlerinde satılabilir. Bir alan adına sahip olan kullanıcılar, alan adını kiralamaya devam etmek için yılda 0,015 TON öderler.
TON Storage
Giriş: Resmî olarak "merkeziyetsiz Amazon S3" olarak adlandırılan, TON blok zinciri durumunun bloklarının ve anlık görüntülerinin kopyalarını depolamaya yönelik olan, Dropbox'a benzer, BT (dosya dağıtımı) teknolojisini kullanan P2P dosya paylaşımı ve depolama çözümü;
Çıkış tarihi: Ocak 2023
Kullanılabilirlik: Kullanıcılar demo arayüzü aracılığıyla 50 MB altındaki dosyaları depolayabilir ancak kendi Bag'lerini (TON Storage aracılığıyla dağıtılan bir dosya koleksiyonu) oluşturmaları ve kullanımı daha karmaşık olan akıllı bir sözleşmeyi dağıtmak için bir Bagid almaları gerekir. Geliştiriciler, sözleşmeleri dağıtarak her boyuttaki dosyaları TON'da depolayabilir ve dağıtabilir veya statik TON sitelerini TON depolama alanında barındırabilir;
Geliştirme: Gelecekte, TON Storage müşterileri ihtiyaçlarını karşılayan depolama düğümlerini bulmak için depolama düğümü kayıt defterini kullanabilecek ve Dropbox benzeri TON Torrents uygulaması ve TON Storage API'sinin kullanıma sunulmasıyla birlikte kullanıcı deneyimi daha da optimize edilecek.
TON Proxy
Giriş: Proxy, bir uç noktanın bu hizmet aracılığıyla başka bir uç noktaya dolaylı bir şekilde bağlanmasını sağlayan ve böylece ağa anonim erişim sağlayan özel bir ağ hizmetidir. TON Proxy, TON düğümlerinin IP adreslerini gizlemek için kullanılan bir TON ağ proxy katmanıdır. Kullanıcılar giriş proxy'sini doğrudan cihazlarında başlatabilir. Bu bileşen ileride basit bir DApp olarak tüm kullanıcılara sunulacaktır;
Çıkış tarihi: Ekim 2022
Kullanılabilirlik: Kullanıcılar, TON Storage üzerinde barındırılan ve sabit bir IP'ye bağlı olmayan .ton sitelerini çalıştırabilecek ve bu sitelere HTTP proxy ile uyumlu bir genel portal düğümü kullanarak erişebileceklerdir;
Geliştirme: Gelecekte, büyük TON hizmetleri, IP adreslerini güvence altına alan ve kullanıcıların ara proxy düğümleri çalıştırmasına ve gelir elde etmesine olanak tanıyan anonim bir I2P ağına benzer bir özellik olan TON Proxy'yi entegre edebilir.
TON Payments
Giriş: "Lightning Network" benzeri, entegre mikro ödeme kanallarına sahip bir mikro ödeme platformu. Zincir dışı işlemler için ve TON Services'in hizmetleri için ödeme yapmak amacıyla kullanılabilir;
Kullanılabilirlik: Şu anda Telegram, kullanıcıların perakende işletmeleriyle sanal parayla ödeme işlemleri yapmalarına olanak tanıyan "Wallet" Bot hizmetini entegre etme sürecindedir. Telegram arayüzünde doğrudan @wallet araması, ödeme yapmak, kripto para satın almak, P2P işlemleri vb. için kullanılabilir. Yalnızca kanal oluşturma ve kapatma işlemleri ağ ücreti ödenmesini gerektirir. Yalnızca kanal oluşturma ve kapatma işlemleri ağ ücreti gerektirir. Bir sonraki adım, ürün ve hizmetlerin @wallet arayüzüne yerleştirilebileceği bir satıcı pazar yerinin kullanıma sunulmasıdır;
Geliştirme: Gelecekte, kullanıcıların yeni kanallar oluşturmak zorunda kalmadan ara düğümler aracılığıyla mikro ödemeler yapabilmesi ve ara düğümlerin komisyon alabilmesi için çok düğümlü bir ağ kurulacaktır.
TON Space
Giriş: Telegram'da kendi kendine barındırılan cüzdan. @Wallet, KYC ile uyumludur ve yalnızca ödemeler için kullanılabilir. TON Space ise kullanıcının özel anahtarını tuttuğu ve tüm akıllı sözleşmelerin çağrılabildiği bir alandır;
Çıkış zamanı: Eylül 2023;
Kullanılabilirlik: Şu anda beta aşamasında olup kişisel hesaptaki cüzdanda etkinleştirilebilir ve yalnızca temel ödeme ve tahsilat işlevlerine sahiptir. Gelecekte, TON Space bir blok zinciri hesabı olarak hareket edecek ve Toncoin, Jettons ve Collectibles dâhil olmak üzere TON ekosistemini tamamen destekleyecektir.
Telegram uygulamalar merkezi
Giriş: Telegram botları ve web uygulamaları (TWA) ekosistemini gösteren bir dizin sağlar;
Çıkış zamanı: Ağustos 2023;
Kullanılabilirlik: Şu anda botlar, oyunlar ve web uygulamaları olmak üzere üç tür proje bulunmaktadır. Kullanıcılar TWA'ya resmî web sitesi, Telegram botu ve trend uygulamalarla ilgili Telegram Kanalı aracılığıyla erişebilir. Geliştiriciler ayrıca özel uygulama inceleme botunun yardımıyla geliştirilmekte olan yeni programları sorunsuz bir şekilde gönderebilirler.
Kaynak: TON Foundation
5. TON Tokeninin Kaynak Adresini Nasıl Edinebilirim?
Memo veya etiket sorunlarıyla karşılaştığınız ve bir geri ödemeyi işlemek için bir TON zincir tokeninin kaynak adresini bulmanız gereken durumlar olabilir. Bu adresi nasıl alacağınızı öğrenmek için yazımızın devamını okuyun.
tonviewer.com adresine gidin.
İşlem kimliğinizi arama çubuğuna yapıştırın ve "event overview" (olaya genel bakış) bölümünden kaynak adresi kopyalayın. Başlangıç adresi kaynak adres olacaktır.
Yukarıdaki işlemi tamamlarken aşağıdakilere dikkat etmek önemlidir:
TON mevduatlarının kaynak adresini müşteri ile teyit ederken, Tonviewer veya ton.cx web sayfasında iki kaynak adresi biçimi bulunabilir.
Her iki kaynak adresi de kullanılabilir, çünkü bunlar aynıdır ancak farklı biçimlerdedir. Kaynak adresini ton.cx web sayfasından almaktan kaçının çünkü kendi tarafınızda farklı bir kaynak adresi görebilirsiniz.
Önemli ipuçları: TON kaynak adres biçimi
TON token iadesinin işleme alındığını ancak üzerinde anlaştığınız iade adresinden farklı göründüğünü fark ederseniz, adres iki farklı biçimde görüntülenmiş olabilir. Bununla birlikte, paranın istediğiniz adrese yatırıldığından emin olabilirsiniz.
Tonviewer gezginine ton.cx adresini girerseniz cüzdan adresi aynı kalır veya tam tersi olur. Bu, farklı görünmesine rağmen adresin aynı olduğunu gösterir.
6. Sonuç
TON, 2018'deki kuruluşundan bu yana çok sayıda zorluğun üstesinden geldi ve ilk ICO'su, bunu takip eden yeniden başlatma ve ekosistemin yeniden inşası süreçleri de dâhil olmak üzere dönüştürücü aşamalardan geçti. Vakfın aktif desteğiyle, TON'un piyasa değeri önemli ölçüde büyürken kullanıcı tabanı da bir o kadar genişledi. Esnek sonsuz parçalama teknolojisi ve etkili bir mutabakat mekanizmasının benimsenmesi, onu ölçeklenebilir ve son derece güvenli bir blok zinciri ağı olarak konumlandırdı.
İleriye baktığımızda TON, Telegram'ın desteğiyle pazar payını daha da genişletmeye ve daha geniş bir kullanıcı kitlesine ulaşmaya hazırlanıyor. TON'un kendiliğinden güçlü yönleri, Telegram'ın ödeme sisteminin entegrasyonunu ile bir araya gelerek, sosyal medya ekosistemi içinde geniş bir gelişim alanı sağlayacak. Bununla birlikte, TON'un karmaşık geliştirme dilinin ve eşzamansız tasarımının geliştiriciler için önemli zorluklar sunduğunu kabul etmek gerekir. Bu zorluklar potansiyel olarak ekosistemin hızlı ilerlemesini engelleyebilir.
Engellere rağmen TON, önemli potansiyele sahip bir blok zinciri ağı olarak kalmaya devam ediyor. Teknolojisini geliştirmeye, geliştirici zorluklarını ele almaya ve Telegram ile ortaklığından yararlanmaya devam ederken TON, hem kullanıcılara hem de işletmelere ölçeklenebilirlik, güvenlik ve yenilik sunarak blok zinciri dünyasında kalıcı bir etki bırakma fırsatına sahip.